نگاهی به چالش حمل و نقل و مصرف انرژی در کشور

به گزارش طاووس ترابر عرصه حمل و نقل در ایران به باور بسیاری از صاحب نظران عرصه روبه رو شد اما با چالش های قابل توجه تلقی می شود. عرصه ای که به دلیل درگیری با بحران های اقتصادی برخی از چالش های آن نسبت به گذشته به شکل جدی تری خودش را نشان داده است. اما با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران در سوی مقابل این چالش ها فرصت های تازه ای قرار دارد. یکی از چالش های مهم حوزه حمل و نقل مصرف سوخت های فسیلی است.

در همین باره چندی پیش دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش های مجلس گزارشی را منتشر کرد که نشان از جدی شدن بحث مصرف انرژی در حمل و نقل زمینی در ایران است.

دفتر مطالعات زیربنایی این مرکز با بیان این مطلب که همه ساله حدود ۲۵ درصد از کل انرژی کشور در حوزه حمل و نقل اعم از جاده ای ، ریلی ، هوایی و دریایی مصرف شده و روند صعودی میزان مصرف در این بخش کماکان ادامه پیدا کرده است ، افزود: از این مقدار انرژی در سال ۱۳۹۷  ، تقریبا ۹۴ درصد در زیر بخش جاده ای ، حدود ۱ درصد در زیربخش ریلی و مابقی در زیربخش های هوایی و دریایی مصرف شده است.

این سهم بالا در مصرف جاده ای ، لزوم مطالعه و بررسی در حمل و نقل زمینی کشور را روشن می سازد. گزارش حاضر خلاصه ای از وضعیت حمل و نقل جاده ای و ریلی و چالش های عمده بخش حمل و نقل در ارتباط با مصرف سوخت را بررسی کرده و می افزاید: یکی از مولفه های تاثیرگذار در حمل و نقل، زیرساخت های این بخش است. در سال ۱۳۹۷ طول کل راه های کشور برابر ۰۰۰ ،۲۱۴ کیلومتر و میزان خطوط ریلی در حدود ۱۰،۰۰۰ کیلومتر بوده است. سهم انواع راه ها از جمله آزادراه ، بزرگراه ، راه اصلی، راه فرعی و راه روستایی از کل زیرساخت های حمل و نقل جاده ای به ترتیب برابر با ۱ ، ۷، ۱۰، ۲۲ و ۶۰ درصد است.

از دیگر مولفه های موثر ، ناوگان حمل و نقل است. طبق آمار شماره گذاری نیروی انتظامی، تعداد کل وسایل نقلیه کشور (به استثنای موتورسیکلت و وسایل مربوط به امور کشاروزی) تا سال ۱۳۹۲ در حدود ۱۵،۳۰۰،۰۰۰ دستگاه بوده که متوسط طول عمر وسایل نقلیه باری برون شهری ۱۷/۵ سال و متوسط طول عمر وسایل نقلیه مسافری برون شهری اعم از اتوبوس، مینی بوس و سواری کرایه به ترتیب برابر با ۱۳ سال ، ۲۵/۶ سال و ۸/۵ سال می باشد. بررسی روند نوسازی وسایل نقلیه عمومی برون شهری نشان می دهد طی سال های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۷ متوسط طول عمر وسایل نقلیه باری از ۱۹/۴ سال به ۱۷/۴ سال کاهش یافته است ولی در خصوص وسایل نقلیه مسافری موفقیت چندانی حاصل نشده به گونه ای که در بازه زمانی مذکور متوسط طول عمر اتوبوس در حدود ۱۳ سال باقی مانده و متوسط طول عمر مینی بوس از ۲۲/۷ سال به ۲۵/۶ سال و متوسط طول عمر سواری کرایه از ۶/۹ سال به ۸/۵ سال رسیده است.

بررسی طول عمر ناوگان در سال ۱۳۹۷ نشان می دهد در صورت نوسازی ناوگان با طول عمر بالای ۲۰ سال، میزان مصرف سالیانه نفت گاز در حدود یک میلیارد و چهارصد میلیون لیتر کاهش می یابد . بر اساس قیمت اعلام شده توسط دولت برای هر لیتر ۳۵۰ تومان (در سال ۱۳۹۲) در صورت نوسازی، این مقدار صرفه جویی حدودا معادل پانصد میلیارد تومان تنها برای مصرف ناوگان باری خواهد بود. مولفه موثر دیگر در بررسی حمل و نقل کشور، بررسی حمل بار و جابجایی مسافر به عنوان خدمات تولید شده در این بخش است. آمارها نشان می دهد سهم تناژ و تن کیلومتر بار جاده ای حمل شده در حمل و نقل زمینی به ترتیب برابر با ۹۲ و ۹۰ درصد و در زیربخش ریلی به ترتیب برابر با ۸ و ۱۰ درصد بوده است. همچنین سهم مسافر جابجا شده (با وسایل نقلیه عمومی) در زیربخش های جاده ای و ریلی به ترتیب برابر با ۸۹ و ۱۱ درصد حمل و نقل زمینی بوده است.

پس از بررسی مولفه های موثر در حمل و نقل، وضعیت مصرف حامل های انرژی در زیر بخش حمل و نقل زمینی شامل مصرف بنزین، نفت گاز و گاز طبیعی ، روند مصرف سالیانه و تفکیک و توزیع مصارف بین وسایل نقلیه مختلف حمل بار و مسافر جاده ای ارائه شده است.

مطالعات روند مصرف حامل های انرژی نشانگر آن است که سیاست به کارگیری کارت سوخت در کنترل مصرف و جلوگیری از قاچاق سوخت بسیار موثر بوده که این مهم باید با بهره گیری از فناوری های نوین در تعیین میزان مصرف و هویت مصرف کننده ادامه یابد.

آمارها نشان می دهند در سال ۱۳۹۷ بنزین با سهم تقریبی ۷۴ درصد توسط وسایل نقلیه مسافری و ۲۶ درصد توسط وسایل نقلیه باری مصرف شده در حالی که نفت گاز مصرفی بخش حمل و نقل ، به میزان ۸۳ درصد توسط خودروهای باری و ۱۷ درصد توسط خودروهای مسافری مصرف شده است.

نتایج بررسی ها حکایت از آن دارند که زیربخش جاده ای نسبت به زیربخش ریلی در حمل بار و جابجایی مسافر سهم بسیار بیشتری داشته که باتوجه به نوع بار حمل شده در بخش جاده ای ، حدود ۶۷ درصد آن قابل انتقال به شبکه ریلی است. ضرورت این موضوع در مقایسه میزان مصرف انرژی به نسبت بار جابجا شده در زیربخش های جاده ای و ریلی ، بیشتر نمایان می شود.

بررسی قیمت بنزین و نفت گاز نشان می دهد که قیمت این حامل های انرژی در مقایسه با قیمت های منطقه ای واقعی نیست، اما تنها زمانی می توان پرداخت بهای بین المللی را از مصرف کننده انتظار داشت که همه شرایط حمل و نقل ، از جمله کیفیت سوخت، میزان مصرف و کیفیت خودروهای تولیدی و قیمت آنها، وضعیت راه ها و دسترسی حمل نقل عمومی پرحجم و… مطابق شرایط استاندارد بین المللی باشد.